Chipset płyty głównej – co to jest?

Poradniki Eksperta

Co to jest chipset płyty głównej? To nic innego, jak układ scalony odpowiedzialny za przepływ informacji pomiędzy procesorem centralnym, nośnikami danych (dyskami) i peryferiami. Jeszcze kilka lat temu mogliśmy obserwować podział chipsetów na mostki południowe i północne, które odpowiadały za komunikację między większą ilością komponentów. Dziś, w nowoczesnych płytach głównych, większość tych zadań wykonuje wbudowany w procesor kontroler. Kolejkowaniem i rozdzielaniem sygnału do interfejsów USB, PCI Express oraz SATA zajmuje się chipset. Co to oznacza? To, że każde podłączone urządzenie, które nie wymaga bezpośredniej komunikacji z procesorem, wysyła sygnał przez omawiany układ. Jest to zarówno cecha procesorów firmy Intel, jak i AMD. Chipset znajduje się zazwyczaj w dolnej części płyty głównej, po jej prawej stronie – schowany za efektownym radiatorem, w przypadku płyt dla graczy. W zależności od skomplikowania, chipset może pobierać od 2 do nawet 15 watów mocy. Szczególnie widoczne jest to w płytach głównych AM4, w których znajdziemy chipset X570. Wymaga on nierzadko podłączenia dedykowanego, aktywnego układu chłodzącego, by zapewnić optymalne warunki pracy chipsetu. W płytach głównych dla mniej wymagających użytkowników, zastosowane chłodzenie ma charakter pasywny – pod postacią odpromiennika ciepła lub jak kto woli, radiatora.

Tak jak wspomniane to zostało wcześniej, starsze płyty główne miały zainstalowane dwa układy – zestaw układów scalonych (czyli dzisiejszy chipset). Co to oznaczało dla konstrukcji płyty? Były one odpowiedzialne za komunikację między podzespołami. Pierwszym był mostek północny (ang. Northbridge), którego zadaniem była bezpośrednia wymiana danych z procesorem centralnym. Takie połączenie wymagało dużej przepustowości i niskiego opóźnienia, bo mostek północny komunikował się z wysokowydajnymi elementami komputera, takimi jak pamięć RAM czy karta graficzna. Mostek południowy natomiast (ang. Southbridge) był tym, co znamy dzisiaj – centralą i węzłem komunikacyjnym dla komponentów dodatkowych o niskiej przepustowości, takich jak dyski twarde, urządzenia USB, karty sieciowe i układy audio, choć aktualnie znamy go pod inną nazwą - PCH (ang. Platform Controller Hub).

Ze względu na limity, zarówno technologiczne, jak i fizyczne, z czasem odeszliśmy od tego rozwiązania na rzecz coraz to bardziej skondensowanych układów scalonych, znajdujących się w tej samej przestrzeni. Takowym jest oczywiście kontroler procesora, który ma znacznie mniejsze opóźnienia niż ówczesny mostek północny. Tym sposobem zamiast dwóch „pośredników” między procesorem, a komponentem, dziś mamy bezpośrednie połączenie wysokowydajnych podzespołów z procesorem centralnym. Będąc jeszcze przy zaletach, warto wspomnieć o kilkukrotnie wyższej przepustowości, co pozwoliło zastosować szybsze interfejsy oraz pamięć RAM.

Głównym problemem podczas zakupu płyty głównej jest sprawa kompatybilności wbudowanego w nią chipsetu. Inny chipset jest dla procesorów Intel, a inny dla jednostek AMD – choć tu ograniczamy się tylko do komputerów osobistych. Dla lepszej orientacji, obaj producenci stosują zasadę kompatybilności gniazd procesora (socketów) i na ich podstawie powinieneś wybrać odpowiednią płytę główną, bo chipsety w nie wbudowane, od razu będą współgrać z zainstalowanymi układami. Drugą kwestią jest natomiast funkcjonalność zastosowanych w płycie głównej chipsetów. To one determinują, na ile płyta główna i ostatecznie Ty, jako użytkownik komputera, możecie sobie pozwolić. Lepszej jakości, nowsze i bardziej rozbudowane chipsety pozwalają na podłączenie szybkich dysków SSD na interfejsie M.2 NVMe czy korzystanie z wydajnych protokołów USB 3.2 i Thunderbolt.

Procesor INTEL Core i7-13700KF

1 906 00 zł

Procesor INTEL Core i3-10100F Box

349 15 zł

Procesor INTEL Core i5-11400F

531 37 zł

Procesor INTEL Core i5-10400F

459 00 zł

Procesor INTEL Core i5-12400F

501 10 zł

562,66 zł	Cena przed obniżką
562,66 zł	Najniższa cena

Wszystkie chipsety płyt głównych dla procesorów Intel są podzielone ze względu na funkcjonalność. Dla lepszych jednostek centralnych warto zakupić płytę główną posiadającą lepszy chipset. Co to nam da? Na przykład więcej linii PCI Express, złączy USB i portów SATA III, a dodatkiem będzie możliwość podkręcania podzespołów. Przyjrzymy się zatem najpopularniejszym chipsetom w płytach głównych pod procesory Intel:

Chipset „H” – Najmniej funkcjonalny z całej rodziny chipsetów (oprócz H570). Polecamy go osobom, które mają zamiar zakupić procesory Intel Celeron, Pentium lub Core i3 (bez dopisku „K”). Podkręcanie zarówno procesora, jak i pamięci RAM, jest w tym wypadku zablokowane. Wyjątkiem jest chipset H570, w którym to pamięć RAM można już podkręcać.
Chipset „B” – średniopółkowy chipset płyty głównej, odznaczający się najlepszym stosunkiem ceny do możliwości. Jeżeli masz w planach kupno procesora Intel Core i5 lub Core i7 bez dopisku „K”, ten chipset będzie dla Ciebie. Podkręcanie procesora oraz pamięci RAM, jest w tym wypadku niemożliwe, z wyjątkiem chipsetu B560 – tutaj odblokowano już możliwość podkręcania pamięci RAM.
Chipset „Z” – szalenie popularny chipset dla graczy i bardziej wymagających użytkowników. Zarówno podkręcanie procesora, jak i pamięci RAM jest możliwe – we wszystkich nowoczesnych płytach głównych. Polecamy szczególnie użytkownikom procesorów Intel Core i5, i7 oraz i9 z odblokowanym mnożnikiem (dopisek „K”).
Chipset „Q” – ten chipset zarezerwowany został dla rynku profesjonalnego, choć nie jest tak funkcjonalny jak te, stosowane w serwerach.
Chipset „X” – tym chipsetem powinieneś się zainteresować, jeśli masz w planach zakup wielordzeniowych procesorów Intel z serii X lub XE.
Chipset „C” – chipset zarezerwowany dla serwerowych procesorów Intel Xeon.

Nowoczesne procesory AMD korzystają przede wszystkim z podstawki AM4, oferującej kilka rodzajów chipsetów. Dla profesjonalistów zarezerwowane zostały TR4, sTRX4 oraz sWRX8, które wspierają procesory Threadripper. Z wyjątkiem jednego, najtańszego chipsetu, na wszystkich będziesz w stanie podkręcić zarówno procesor, jak i pamięć RAM, choć tak jak w przypadku chipsetów dla procesorów Intel, rozdzielone zostały ze względu na różnice w funkcjonalności. Poniżej znajdziesz listę chipsetów dla procesorów AMD:

Chipset „A” – najtańszy i najmniej funkcjonalny chipset. Polecamy go osobom, które mają w planach zakupić procesor AMD Athlon. Za pomocą chipsetu „A” nie podkręcisz ani jednostki centralnej, ani pamięci RAM, a liczba obsługiwanych urządzeń została zredukowana do minimum.
Chipset „B” – najbardziej popularny, odznaczający się najlepszym stosunkiem ceny do możliwości chipset. Polecamy go użytkownikom procesorów Ryzen 3, 5, 7 oraz 9 – choć tu, przy wyborze Ryzen 7 lub 9, wszystko zależy od jakości innych komponentów, w które wyposażona została płyta główna, szczególnie sekcji zasilania. Chipset „B” pozwala nam na podkręcanie procesora oraz pamięci RAM. Chipset B550 wspiera również interfejs PCI Express w wersji 4.0.
Chipset „X” – chipset zarezerwowany dla wymagających użytkowników, chcących zainstalować w płycie głównej wielordzeniowe procesory Ryzen 7 i Ryzen 9 (lub Threadripper w przypadku chipsetu X399). Odznacza się większą liczbą linii PCI Express, możliwością podkręcania jednostek centralnych i pamięci RAM oraz obsługą większej ilości złącz wewnętrznych i zewnętrznych. Chipset X570 wspiera także interfejs PCI Express w wersji 4.0.
Chipset „TRX40” – chipset dla naprawdę wymagających użytkowników, chcących zainstalować w komputerze wielordzeniowe procesory AMD Threadripper. Możliwość podkręcania jednostki centralnej i pamięci RAM oraz wsparcie dla dużej ilości linii PCIe to tylko część jego funkcjonalności.

Tak, do chipsetu płyty głównej potrzebne są sterowniki. W przypadku laptopów, cały zestaw sterowników możesz pobrać ze strony producenta Twojego urządzenia, a w przypadku komputerów osobistych, musisz ściągnąć odpowiednie oprogramowanie ze strony producenta Twojej płyty głównej. Choć najpopularniejszy dziś system operacyjny, Windows 10, automatycznie instaluje omawiane sterowniki, w przypadku błędów urządzeń USB czy innych komponentów, warto sprawdzić, czy zainstalowane oprogramowanie jest aktualne.